Nguyên nhân: Bực tức phẫn uất cao độ, lo nghĩ nhiều làm cho can khí khống thư thái, khí trệ ở can mạch kết ở bộ máy sinh dục, khí cơ không thông thoát mà sinh ra bệnh.
Triệu chứng: Có những biểu hiện như tinh hoàn đau âm ỉ, màu da không biến đổi, cũng không rát bỏng, nhưng có cảm giác bị sa sệ xuống. Đầu túi chứa tinh trùng kết u cục, hơi ấn vào là đau. Hiện tượng đau lan đến bụng dưới cùng bên và gốc đùi, mạch huyền, tế. Lưỡi nhạt, đỏ. Rêu lưỡi mỏng trắng, phần nhiều thấy ở thời kỳ mạn tính.
- Nguyên tắc điều trị: Sơ tiết quyết âm, phân lợi thấp nhiệt.
- Bài thuốc chọn dùng: cẩu quất thang gia giảm
- Các vị thuốc chọn dùng: Hạt quýt, xuyên luyện tử, huyền hồ sách, xích thược, trạch tả, xa tiền nhân thanh bì, trần bì, sài hồ, cam thảo, mã tiên thảo…
Căn cứ vào bệnh trạng, bác sĩ đã thực tế điều trị cho một nam giới 32 tuổi, bị viêm tinh hoàn đã hơn năm tháng. Hiện túi chứa tinh hoàn sưng to, có cảm giác sa sệ xuống. Túi chứa tinh trùng sưng to, hoạt động bụng dưới đau âm ỉ. Thắt lưng đầu gối mỏi nhừ, không thể đứng lâu được. Kèm theo váng tai ù. Nước tiểu ngắn, đỏ, ra không thông thoát. Phân loãng và cứ thế chảy ra. Mạch huyền, lưỡi đỏ, rêu lưỡi dày và nhẫy. Chứng bệnh thuộc thấp nhiệt nội uẩn, can khí uất kết. Điều trị cần sơ tiết quyết âm, phân lợi thấp nhiệt. Chọn dùng bài thuốc cẩu quất thang gia giảm, gồm các vị: hạt quýt 30 gam, xuyên luyện tử 10 gam, huyền hồ sách 10 gam, xích thược 10 gam, trạch tả 10 gam, xa tiền nhân 10 gam, thanh trần bì 6 gam, sài hồ 10 gam, cam thảo 6 gam, đan bì 10 gam, uất kim 10 gam, chỉ xác 10 gam, bạch thược 10 gam, sắc lấy nước uống ngày 1 thang.
Sau khi uống 7 thang thuốc, hiện tượng đau tinh hoàn và bụng dưới đã hơi giảm, túi chứa tinh trùng dần dần mềm ra. Đứng lâu thì túi chứa tinh hoàn sa sệ trướng tức. Các triệu chứng còn lại vẫn như trước. Bác sĩ nghĩ đến thấp nhiệt uất trở ử bộ máy sinh dục. Cho dùng bài thuốc trên bỏ xích thược, đan bì, thêm hoắc hương 10 gam, lá bội lan 10 gam, pháp bán hạ 10 gam, uống tiếp 1 tuần. Sau khi uống hết, hiện tượng túi chứa tinh trùng sưng to đã dần dần xẹp. Túi chứa tinh hoàn co lên trên. Nước tiểu trong, dài và thông lợi suôn sẻ. Đại tiện đã điều hòa. Vẫn uống tiếp theo bài thuốc trên bỏ đi uất kim, thêm hoàng bá 10 gam, thương truật 10 gam, lại uống tiếp hai tuần nữa. Kết quả tất cả các triệu chứng bệnh đã tiêu tan hết.
Trong ca bệnh này, người bệnh vì để bệnh kéo dài không điều trị ngay, dẫn đến viêm túi chứa tinh trùng mạn tính. Biểu hiện lâm sàng thấy can khí uất kết kèm theo thấp nhiệt nội uẩn rất rõ rệt. Cho nên chọn dùng bài thuốc cẩu quất thang gia giảm để sơ can giải uất, thanh lợi thấp nhiệt, cho nên can khí được điều đạt, thấp hết, nhiệt được trừ, vậy nên các triệu bệnh tự nhiên sẽ khỏi.